Zima to tradycyjnie okres spadku aktywności w całej branży budowlanej. Ilość prowadzonych inwestycji jest wówczas zwykle mniejsza, ponieważ warunki pogodowe często nie pozwalają na stosowanie niektórych technologii. W okresie niskich temperatur występują poważne problemy z prowadzeniem prac ziemnych – utrudnione jest wykonywanie wykopów, ze względu na zamarzające cząsteczki wody znajdujące się w glebie.
Często z tego samego powodu nie ma możliwości zagęszczania podłoża, a na niektórych gruntach pojawiają się wysadziny, wiążące się z tworzeniem się pod powierzchnią brył lodu. Równie wielkim problemem jest niemożność używania znacznej części materiałów budowlanych – przy mrozie pojawiają się kłopoty z wiązaniem zapraw, poza specjalnymi, przystosowanymi do niskich temperatur, jednak sprawdzających się tylko przy lekkich mrozach. Zwykle podczas zimy nie ma więc szans na prace betoniarskie czy tynkarskie, a wykonywanie ich we wnętrzach jest uzależnione od stanu zaawansowania budowy i wcześniejszego osiągnięcia stanu surowego zamkniętego. W przypadku prowadzenia robót na zewnątrz – zwłaszcza prac na wysokości w tym montażu rusztowań i korzystania z nich – pojawiają się również dodatkowe wymogi związane z koniecznością zagwarantowania bezpieczeństwa. Przyjrzyjmy się bliżej, jakie niebezpieczeństwa i ograniczenia wiążą się ze stosowaniem rusztowań zimą i przekonajmy się, w jakich okolicznościach mogą one być prowadzone.
Prace budowlane, montażowe i konserwacyjne a okres zimowy
Zima w budownictwie to niezależnie od pogody okres trwający od 1 listopada do 31 marca. Tradycyjnie na ten okres wiele inwestycji wstrzymywano, jednak stosowane dziś technologie pozwalają na kontynuowanie części prac – o ile pozwala na to temperatura. Ograniczeniem są jednak nie tylko charakterystyki materiałów czy konieczność dochowywania określonych reżimów związanych z ich wykorzystaniem, ale także warunki pogodowe. Śnieg, mróz i związane z nimi tworzenie się lodu, szronu czy szadzi prowadzą do zwiększenia liczby niebezpieczeństw wynikających z ryzyka poślizgnięcia się, nieprawidłowego działania sprzętu oraz upadku ze znacznej wysokości. Przepisy nakazują, by w temperaturach poniżej zera do prowadzenia prac budowlano-montażowych kierować tylko tych pracowników, którzy mają odpowiednie przeszkolenie do pracy zimą. W sytuacji, gdy temperatura spada poniżej –15°C zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa powinno się wstrzymać wszystkie roboty wykonywane na zewnątrz.
Budownictwo jest branżą, w której poza rolnictwem i transportem ma miejsce najwięcej wypadków przy pracy w przeliczeniu na jednego zatrudnionego. Znaczna część zagrożeń wiąże się z prowadzeniem prac na wysokości, w tym z użyciem rusztowań. Nie można zapominać, że skutki upadku nawet z niewielkiej wysokości mogą się wiązać z odniesieniem poważnych obrażeń, a nawet śmiercią. Zimą z uwagi na większe ryzyko poślizgnięcia się na podestach czy drabinkach, a także możliwego oblodzenia poręczy szanse niebezpiecznego wypadku znacznie rosną. Trzeba też pamiętać, że niskie temperatury oznaczają zmianę wymiarów elementów, z których składają się rusztowania, co w niesprzyjających okolicznościach również może się przełożyć na zwiększoną wypadkowość.
Prace budowlane to jednak nie tylko czynności związane z używaniem rusztowań. Zimą – zwłaszcza rusztowania przestawne – okazują się przydatne do usuwania z dachów oraz wszelkiego typu infrastruktury nadmiaru zalegającego śniegu, strącania niebezpiecznych dla przechodniów sopli, czy dbania o stan odwodnień dachowych – rynien i rur spustowych. Zima nie ogranicza też zwykle liczby koniecznych konserwacji czy czynności obsługowych wynikających z napraw i przeglądów rozmaitych urządzeń lub instalacji.
Niezależnie od rodzaju prac związanych z używaniem rusztowań wymagania dotyczące sposobu ich montażu, eksploatacji i demontażu są takie same w każdej branży, w której się z nich korzysta. Przepisy BHP regulujące rozstawianie rusztowań wymagają stosowania się do zaleceń producenta oraz zachowania wszystkich procedur – dokonywania montażu na podstawie instrukcji lub projektu wykonanego przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje, montażu i demontażu przez osoby z uprawnieniami zyskiwanymi po kursie i egzaminie prowadzonym przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego. Przed przystąpieniem do prac konieczny jest odbiór rusztowania, a następnie wykonywanie okresowych kontroli. Podczas zimy liczba obowiązków związanych z korzystaniem rusztowania jest jednak większa.
Zasady montażu i eksploatacji rusztowań zimą
Najważniejszą kwestią związana z eksploatacją rusztowań zimą jest uwzględnianie panujących warunków atmosferycznych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zabrania się korzystania z rusztowania, a także jego montażu i demontażu w czasie opadów deszczu lub śniegu, a także podczas gołoledzi i gęstej mgły. Nie wolno pracować przy rozstawianiu lub składaniu rusztowań ani wykonywać za ich pomocą prac na wysokości, jeśli prędkość wiatru jest większa niż 10 metrów na sekundę.
Zimą specjalna procedura obowiązuje już na etapie rozstawiania rusztowania i wiąże się z właściwym przygotowaniem podłoża. Zgodnie z zaleceniami powinno ono zostać odśnieżone, usunąć należy również warstwę lodu. Jeśli rusztowanie ma stanąć na zamarzniętym gruncie, jego powierzchnia powinna zostać wyrównana za pomocą rozmarzniętego piasku, którego warstwa musi wynieść około 5 cm – naturalnie w przypadku rusztowań stacjonarnych. Specjalne traktowanie będzie konieczne również przy dokonywaniu codziennych przeglądów rusztowań. W ramach przygotowania konstrukcji do pracy należy zadbać o odśnieżenie pomostów i drabinek, a w razie gołoledzi o usunięcie z nich warstwy lodu. Dopuszczalne jest stosowanie różnych środków zmniejszających ryzyko poślizgnięcia się i upadku, w zależności od konstrukcji i rodzaju rusztowania. Może to być zarówno posypywanie piaskiem, stosowanie odpowiednich chemikaliów, jak i metod termicznych. Usuwanie śniegu i lodu powinno być systematycznie powtarzane, jeśli warunki pogodowe tego wymagają.
Warto pamiętać, że zimowa eksploatacja rusztowań wiąże się również z zagrożeniami dla osób przechodzących w pobliżu, związanych np. z tworzącymi się na konstrukcji soplami. Przed bezpiecznym prowadzeniem odśnieżana czy usuwania lodu trzeba zadbać o wygrodzenie strefy ochronnej. Trzeba zwrócić uwagę na to, że osoby pracujące zimą na rusztowaniu, podobnie jak wszyscy pracownicy wykonujący zadania na wolnej przestrzeni muszą mieć zapewnioną odpowiednią odzież ochronną. W przypadku niektórych prac fizycznych związanych z dużym wysiłkiem pracownikom przysługują też posiłki regeneracyjne. Tak jak podczas wszystkich robót prowadzonych na wysokości przy zimowym korzystaniu z rusztowań obowiązują również standardowe wymogi związane z posiadaniem dopuszczających do pracy badań lekarskich, odbytymi szkoleniami BHP, a w razie potrzeby używaniem środków ochrony indywidualnej.